جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از آن جا که مساله قضا و قدر به سرنوشت انسانیت و عالم خلقت مربوط است. هر اندیشند آگاه و آزاد اندیشی که در عالم طبیعت به دنبال علتها و اسباب خلقت بوده است طرح این مساله را یک امری ضروری و لازم میداند. چون بزرگترین نعمت برای انسان آزادی اندیشه و اراده و اختیار و تفکر است تا در این جهان تمام فکر و اندیشه خود را به کارگیرد تا از اسرار خلقت و تحولات آن با خبر شود و بداند، زیرا تلخترین دردها ناکامی ها و احساس پوچی از عالم حقیقت و عدم آگاهی از اسرار عالم است. وقتی که انسان حرکت بی اختیاری، و یا تسلیم محض خود را در عالم احساس کند این غیر از زندگی پوچ و امثال آن چیزی دیگری نخواهد بود. در حالی که شکی نیست که تقدیر الهی یک تقدیر عمومی است و خداوند وجود هر چیزی را اندازه گیری کرده است و لذا انسان با تفکر دقیق، پی خواهد برد که نه از علم پیشین خداوند را میتوان انکار کرد و نه تقدیر الهی را نسبت به تمام رخ دادها که یکی از آنها کارهای انسان است.

چکیدهخاوران‌نامه‌ی ابن‌حسام خوسفی یکی از بهترین نمونه‌های حماسه دینی و نشانگر تثبیت مذهب شیعه در میان ایرانیان و یکی از مهمترین حماسه‌های دینی جهان محسوب می‌گردد، که در این اثر داستان‌های مذهبی و مآثر تاریخی اسلام و رشادت‌های حضرت علی(ع) بیان شده‌است. شاهنامه‌ی فردوسی پرمایه-ترین دفتر شعر فارسی و مهمترین سند عظمت و فصاحت فرهنگ و زبان پارسی و از بزرگترین حماسه-های جهان می‌باشد، که در آن افسانه‌ها و داستان‌های ملی و تاریخی قوم ایرانی به بهترین وجه بیان شده است. ابن‌حسام در سرودن خاوران‌نامه از جنبه‌های مختلف به شدت تحت تاثیر شاهنامه‌ی فردوسی بوده-است و شاهکار استاد توس را به عنوان الگو، مدنظر داشته است، از این رو در این رساله سعی کردیم تا به شیوه توصیفی و تطبیقی و به روش تحلیل متن، تاثیر‌پذیری خاوران‌نامه از شاهنامه را با تکیه بر جنبه-های عناصر داستانی که شامل: گفت‌و‌گو، پیرنگ، زاویه دید، شخصیت‌پردازی و صحنه‌پردازی را بررسی کنیم و در مقوله‌ی سبک‌شناختی در سطوح مختلف از جمله: زبانی با عنوان‌های آوایی، لغوی، صرفی و نحوی و در بخش ادبی شامل ایهام، تشبیه ...، و در بخش محتوایی و فکری به مقوله‌هایی چون جهان-آفرین، خردورزی، قضا و قدر، ... پرداخته شده است.

پژوهش حاضر به بررسی جایگاه مکاشفه و رویا براساس رساله قشیریه و تجربهدینی پرداخته وضمن بررسی آراء عرفا و فلاسفه، وجه تمایز و تشابه هریک را بررسی می نماید. تحلیل مفهومی مکاشفه و رویا و تجربه دینی مقدمه ای برای تحلیل ماهوی این دو امر است ، تجربه به لحاظ کاربرد، تحول و به لحاظ حقیقت، ذو مراتب است که ژرف ترین مرتبه آن تجربه دینی است. تجربه دینی، اصطلاحی است که دین پژوهان مغرب زمین از نیمه دوم قرن نوزدهم آن را رواج دادند .تجربه یکی از راه های کسب معرفت و پدیده ای باطنی و حالتی انفعالی است که در وجود صاحبشپدیدار می گردد و شخص نسبت به آن آگاه می باشد ، اگر موضوع تجربه امری ماورای طبیعت، همچون خداوند یا تجلیات اوباشد و یا خداوند به عنوان حقیقت غایی در آن رخ بنماید ، چنین تجربه ای دینی خواهد بود .مکاشفه، شهود و رویت ، نزد عرفا دارای مفاهیم گوناگون است . مشاهده ، سقوط حجاب و تجلی حق در قلب عارف است که پس از مجاهدت و رفع رسوم و تعینات حاصل می شود . تحلیل دیدگاه های مختلفدرباره ماهیت تجربه دینی و هویت مکاشفه عرفانی نشان می دهد ، هردو امری باطنی هستند و استهلاک ، وحدت ، هوشیاری ، غفلت زدایی و حضور ، مولفه های مشترک آن دو است .اختلاف مهم تجربه دینی و مکاشفه و شهود عرفانی در شرایط حصول هریک می باشد . عرفای مسلمان در توصیف

زین الدین عاملی معروف به شهید ثانی (966-911 ه.ق) از فقهای بزرگ شیعه در عصر صفوی و عثمانی است و پژوهش حاضر با بررسی حکومت اسلامی در اندیشه سیاسی شهید ثانی درصدد اثبات این فرضیه برآمده که میان مبانی کلامی-فقهی شهید ثانی و نظریه حکومت وی رابطه مستقیمی است و حکومت اسلامی از منظر وی مبتنی بر آن مبانی شکل می گیرد. این تحقیق در دو فصل و پنج بخش به انجام این مهم پرداخته است. مبانی کلامی و مبانی فقهی حکومت در فصل اول در دو بخش جداگانه مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است که در بخش مبانی کلامی به دیدگاههای بنیادی وی در زمینه های انسان شناسی، هدایت، عدالت و امامت اشاره شده است. در نگاه شهید ثانی انسان دارای طبعی مدنی بوده و نیازمندی وی به هدایت الهی در راستای تکمیل عقل بشری است و به دلیل این که خداوند عادل جز به استقرار عدالت در جامعه، راضی نمی گردد عدالت اجتماعی به بحث گرفته شده است و هدایت الهی و قیام به عدالت منحصرا توسط امام عادلی تحقق می یابد که از جانب خداوند به این مهم منصوب شده است. بررسی جایگاه فقه در میان سایر دانش ها و گرایش به ارجحیت آن، ضرورت حکومت در جامعه، شرایط و ویژگی های حاکم، و وظایف و اختیارات وی (که در مبانی منحصرا مقصود از حاکمت امام معصوم می باشد) پایه های فقهی این تحقیق محسوب می شود که در بخش مبانی فقهی ملاحظه شده است. فصل دوم این تحقیق (نظریه حکومت) به مباحث حکومت و انواع آن در عصر غیبت، اختیارات و وظایف حکومت و روابط متقابل مردم و حاکمان می پردازد. تامین مصالح عمومی به عنوان محصور اصلی این تحقیق، اساسی ترین هدف حکومت اسلامی بوده و حاکم و رهبر، برای تحقق بخشیدن به آن هدف، به این مقام منصوب شده است. براساس خاستگاه الهی حکومت ها در بخش سوم به مطلوب و نامطلوب (جور) تقسیم شده اند و در این راستا حکومت پیامبر و امام معصوم و حکومت فقیه جامع الشرائط در عصر غیبت (ولایت فقیه) مطلوب تلقی شده و سایر حکومت ها و قدرت های سیاسی موجود مبتنی بر خاستگاهی غیر وحیانی نامطلوب محسوب می شوند. در بخش چهارم حاکم و رهبر سیاسی اجتماعی در گستره مصالح عمومی جامعه به اتخاذ تصمیم پرداخته و در مناصب افتا (مقننه)، قضا (قضائیه)، و برپایی احکام انتظامی اسلام (مجریه) انجام وظیفه می کند و ولی فقیه در عصر غیبت در واقع همان اختیارات حکومتی امام را دارا می باشد. مشارکت و نظارت مردم در امور حکومت و روابط متقابل فرد و حاکتم در بخش پنجم مورد توجه قرار گرفته و فرد در صور مختلف حسبه، امر به معروف و نهی از منکر و شورا به ایجاد ارتباط متقابل با حاکمان می پردازد. شهید ثانی برای کیفیت زیست مردم در حکومت های نامطلوب (جور) به راهکارهایی توجه نموده که ضمن تقبیح حکومت جور، تا حد امکان به برپایی و احیای آموزه های الهی حتی در قالب مشارکت در امور حکومتی حاکم جائر اقدام شود. در واقع با توجه به مبانی کلامی انسان شناسی، هدایت، عدالت و امامت، امام معصوم به عنوان رهبر سیاسی جامعه از جانب خداوند منصوب شده و فقیه جامع الشرائط در عصر غیبت دارای همان اختیارات و وظایفی است که امام در امر حکومت دارا می باشد و نقش مردم در این حکومت، علاوه بر حمایت و اطاعت از آن، در مشارکت و نظارت تجلی می کند.

تجربه عرفانی، یکی از اقسام تجارب دینی است. تجربه دینی متضمّن امر متعالی و سرسپردگی تام است. در چنین تجربه‌ای فرد با یک سلسله شرایط مادی مواجه است که زمینه مواجهه فرد با خداوند را فراهم آورده است. و از ویژگی‌های چنین تجربه‌ای توصیف‌ناپذیری و کیفیت معرفتی است. بنابراین خداوند تجربه عرفانی را از خلال تمهید شرایط در اختیار او می‌گذارد و انسان از این طریق است که معرفت، تجربه و ارتباطی با او پیدا می‌کند. از جمله آثاری که می‌توان به وفور تجربیات عرفانی را در آنها یافت؛ رساله قشیریّه و کشف المحجوب است. رساله قشیریّه و کشف المحجوب از آثار مهم قرن پنجم هجری است؛ مباحثی که در تجربه عرفانی رساله قشیریه مطرح می‌شود شامل مباحثی مانند مشاهده، محاضره، مکاشفه، وقت، مقام، حال، قبض و بسط، انس و هیبت، تواجد وجد وجود، جمع و تفرقه، فنا و بقا، غیبت و حضور و .... و در کشف المحجوب شامل مشاهده، محاضره، مکاشفه، فقر و صفوت، رضا، سکر و صحو، مسامره و محادثه، نفی و اثبات، قهر و لطف و ... آن چیزی که به طور برجسته در رساله قشیریّه مطرح شده است اخلاق عملی و ویژگی‌های شخصیتی عارفان است. کشف المحجوب در گزارش فِرَق صوفیّه و کشف حقایق بعضی از احکامو آداب دینی و آیین‌های صوفیّان است. بنابراین آن چیزی که امام قشیری به طور برجسته پیش‌روی مشتاقان سیر و سلوک عرفانی می‌نهد، عرفان عملی است، امّا در کشف المحجوب، هجویری اصول اعتقادی مهم را پلّه‌های اصلی صعود عارفان معرفی می‌کند و به طور کلی چارچوب عرفان اینکه روبروی خوانندگان کتابش می‌گذارد؛ عرفان نظری است.

قرآن کریم، آیاتی وجود دارد که تمام افعال، حتی افعال اختیاری انسان را به خداوند نسبت می‌دهد؛ این آیات مستمسک برخی از گروه‌های کلامی جبرگرا مانند اشاعره قرار گرفته است. از سوی دیگر، آیاتی در قرآن وجود دارد که انسان را فاعل کارهای خود و مسئول اعمال خود دانسته، و افعال انسان را به خود او نسبت می‌دهد؛ بر این اساس، عده‌ای مانند معتزله قایل به تفویض شده‌اند. اما همان‌گونه که امام رضا( فرموده است، قایل به جبر گرفتار کفر، و قایل به تفویض گرفتار شرک است. امامیه در این زمینه، به تبعیت از اهل بیت(، امر بین الامرین را برگزیده است. در توضیح این رویکرد می‌توان گفت با وجود تفاوت‌هایی که همه پدیده‌های هستی با یکدیگر دارند، یا اختلافاتی که از نظر قرب و بعد نسبت به مبدأ هستی دارند، تمام آن‌ها را یک حقیقت الهی در بر گرفته، و بر آن‌ها حاکم است. این حقیقت الهی، در عین وحدت و بساطت، همه ابعاد عالم را شامل می‌شود، و در همین راستا، انسان نیز مسخر و مقهور حضرت حق، و محتاج به او می‌باشد. اما انسان بر اساس حکمت الهی، موجودی مختار آفریده شده، و چون اختیار انسان در طول اراده الهی است، این اراده و اختیار، با توحید افعالی منافاتی نخواهد داشت. به‌عبارت دیگر، بر اساس تشکیک در وجود می‌توان اختیار انسان را با توحید افعالی جمع کرد. حوادث همان‌طور که با اسباب نزدیک و متصل به خود، نسبت عملی دارند، با سبب وجود این اسباب نیز نسبت عملی دارند. پس اختیار همانند اصل وجود ما، عین‌الربط به خدا بوده، و این مسأله مسلتزم جبر نیست. در افعال ارادی انسان، اراده او علت قریب و مباشر بوده، و خداوند متعال نیز علت بعید است. این دو علت در طول هم قرار دارند، و بدین ترتیب، انسان در عین وابستگی به خداوند، در انجام فعل خود مختار است.

این گفتار تاملی است تحلیلی - نظری بر کیفیت رابطه بین باورمندی به مقوله اعتقادی قضا و قدر، و مولفه فرهنگ توسعه در دین اسلام. به عبارتی اهم این تحقیق آن است که دریابد، اصل اعتقادی قضا و قدر، به عنوان یک باور دینی اسلام، چگونه رابطه‌ای با پدیده فرهنگ توسعه، به عنوان شرط متقدم و عامل پویای فرایند توسعه برقرار می‌کند. پردازش دو مفهوم "قضا و قدر" و "فرهنگ توسعه" از منظر مفهومی و نظری در جایگاه و ردیف علمی هر کدام، سیری در فرآیند انباشت فکری - فرهنگی این دو در گذر تطور فرهنگ و تمدن اسلامی، بررسی کیفیت کنونی دو مقوله مزبور در جهان اسلام، بیان ضرورتهای گذرا به آینده مطلوب ، ارائه راهبردهای اصلاحی در زمینه چگونگی ایجاد شرایط خوش‌سببی عقیده تقدیر در تکوین و استمرار فرهنگ توسعه در میان مسلمین، و استنتاج نهایی پژوهش ، دربرگیرنده مباحث و محتویات این نوشتار است .

بصیرت به عنوان ابزار تشخیص حقیقت از واژگان کلیدی در فهم معارف و مفاهیم نهج البلاغه به شمار می آید.استفاده از روش معناشناسی با بررسی روابط مفهومی(تقابل و ترادف معنایی،شمول معنایی و...)واژه بصیرت در نظام معنایی نهج البلاغه تبیین می سازد که بصیرت به معنای شناختی مبتنی بر معیارهای دینی است که دارای مولفه هایی چون تعقل،علم،عبرت آموزی و...است و بینش دقیق و دانش عمیق(فهم)،توانایی تشخیص حق از باطل(تمییز)و التزام عملی به باور قلبی از مولفه های درونی این واژه به شمار می آیند.همچنین یافتن واژگان مترادف و معناشناسی بصیرت در نهج البلاغه به کشف لایه های درونی بصیرت منجر می شود و آشکار می کند که بصیرت در بعضی از لایه های درونی مترادف عقل،حکمت،علم،یقین،بقظه و معرفت است.پژوهش حاضر به بررسی حوزه های معنایی واژه بصیرت در نهج البلاغه پرداخته است.

پس از گسترش اسلام به مناطق خارج از شبه‌جزیره عربستان، و در پی اسلام آوردن جوامع غیرعرب، ضرورت تبلیغ و ترویج آموزه‌های اسلامی به سایر زبان‌ها، ایجاب می‌کرد که قرآن کریم نیز به زبان‌های غیرعربی ترجمه شود. در این راستا، مسلمانان شبه‌قاره هند نیز تلاش کردند تا قرآن را به زبان‌های مختلف این منطقه و از جمله به زبان اردو ترجمه نمایند. تاکنون بیش از هزار ترجمه و تفسیر از قرآن کریم به زبان اردو منتشر شده، که این پژوهش تنها آثاری را که توسط علمای شیعه به زبان اردو تدوین گردیده مورد بررسی قرار داده است. در معرفی ترجمه‌ها و تفاسیر، ابتدا معرفی مختصری از مترجم، شامل زندگی‌نامه و خدمات علمی او ارایه گردیده، و سپس به معرفی اثر و ویژگی‌های آن پرداخته شده است. همچنین روش ترجمه، و گاهی نقد و بررسی اثر نیز مورد توجه بوده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که روش مترجمین و مفسرین شبه‌قاره در ابتدا کاملاً تقلیدی بوده است. از ویژگی‌های این دوره، رساندن فهم ساده و ابتدایی قرآن به مردم، و بیان پررنگ اختلافات مذهبی بوده است. همچنین روش تفسیر باطنی و اشاری در این دوره مورد توجه بوده، و مولفین هندی خود را ملزم به نگارش آثار خود به زبان عربی و فارسی می‌دانستند. اما از قرن دوازدهم و پس از رسمیت زبان اردو در مجامع علمی شبه‌قاره، نخستین کسی که به نوآوری در تفسیر روی آورد، ولی‌الله محدث دهلوی، متوفای 1122 هجری بود. در این دوران و در واکنش به افکار استعماری، عنصر دفاع در تفسیر کاملاً برجسته گردید، و مباحثی مانند حکومت اسلامی و نظام‌سیاسی و اقتصادی آن رونق گرفت. پس از تأسیس جمهوری اسلامی پاکستان، دیدگاه‌های سر سید احمدخان و سید جمال‌الدین افغانی در روش تفسیر کاملاً برجسته گردید. پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز مسیر فکر علمای شبه‌قاره را به‌سوی ابعاد انقلابی و اجتماعی آموزه‌های تفسیری سوق داده است.

عرفان شیعی، عرفان ناب اسلامى است که برگرفته از متن قرآن کریم و سنّت و سیره علمى و عملى اهل بیت علیهم السلام می‌باشد و عرفانى جامع و کامل است. در واقع شیعه حقیقی، عارف واقعی و عارف حقیقی شیعه واقعی خواهد بود. طی بررسی‌های این پژوهش بسیاری از سخنان عرفا و اهل بیت در مورد شاخصه‌های عرفان شیعی با یکدیگر مشترک هستند. شاخص های مطرح شده (همچون شریعت محوری، توحید محوری، تمایز خدا و عقل، و...) با عرفان اهل سنت و سایر فرق مشترک‌اند. بنابراین هیچ دیدگاهی شاخصه‌های عرفان شیعی را به طورکلی خاص شیعه معرفی نمی‌نماید. آنچه که این شاخص‌ها را در عرفان شیعی خاص و مطرح می‌کند تعریف و مقصود شیعه است که کاملاً متفاوت و گسترده‌تر می‌باشد. اما از آنجایی که عرفان شیعی عرفان ولائی است ولایت آموزه‌ی عرفان شیعی است که حضرت علی (ع) آغازگر و حضرت مهدی (عج) خاتم ولایت است.هدفهدف پژوهش حاضر بررسی آموزه‌های عرفان شیعی در آثار عطار نیشابوری می‌باشد. در ابتدا به بررسی آموزه‌های عرفان شیعی و مقایسه آن با شریعت اسلامی و سپس استخراج تمام جلوه‌های عرفانی عطار از میان آثار مسلم وی و از میان آنها به استنباط و بررسی عرفانی شیعی پرداخته است.نتایجطبق نتایج به دست آمده می‌توان گفت: عرفان شیعی به روابط و وظایف انسان با خود، جهان و خدا توجه ویژه‌ای دارد. درواقع در عرفان شیعه بیشتر به بعد عرفان عملی پرداخته و توجه می‌شود. بنابراین در پژوهش حاضر عقلانیت و خردورزی، اعتدال و میانه‌روی، آخرت‌گرایی در کنار توجه به مسائل زندگی و دنیا را نیز با تعریف اهل بیت جزء شاخص های مختص عرفان شیعی معرفی و بررسی ‌گردید. عطار نیز، اساس همه مراتب کمال را ولایت می‌داند. از نظر عطار نیز ولایت باطن نبوت و رسالت است. همچنین عطار در آثارش به مسئله ولایت اهل بیت و ختم آن به حضرت مهدی (عج) و به ستایش و ابراز ارادت به اهل بیت خصوصاً حضرت علی به عنوان امام و ولی بسیار پرداخته است. پژوهش حاضر در خصوص مذهب عطار به طور قطع نظری ندارد اما می توان طبق مطالب مطرح شده در این پژوهش گفت عطار به دلیل شرایط زمانی تقیه نموده است.